Αλμπερτ Αϊνστάιν: «Κάντε τα πράγματα όσο πιο απλά γίνεται, όχι όμως απλούστερα»

Αλμπερτ Αϊνστάιν

«Κάντε τα πράγματα όσο πιο απλά γίνεται, όχι όμως απλούστερα»

Η φετινή χρονιά ανακηρύχτηκε από τα Ηνωμένα Έθνη ως «Παγκόσμιο Έτος Φυσικών Επιστημών» για να τιμηθεί ο μεγάλος πρωτοπόρος φυσικός Άλμπερτ Αϊνστάιν. Η ανακήρυξη γίνεται με την ευκαιρία μιας διπλής επετείου. Φέτος, συμπληρώνονται 100 χρόνια από την διατύπωση της περίφημης Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας και 50 χρόνια από το θάνατό του.

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν γεννήθηκε το 1879 στην Γερμανία και το 1900 έγινε καθηγητής μαθηματικών και φυσικής. Το 1905 είναι μια χρονιά σταθμός στην ζωή του μεγάλου επιστήμονα αλλά και για την ανθρωπότητα. Είναι, θα λέγαμε, το annus mirabilis του Αϊνστάιν αφού δημοσιεύει πέντε από τις πλέον σημαντικότερες εργασίες στην ιστορία της Φυσικής. Με την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, ο Αϊνστάιν θα διατυπώσει τον πιο διάσημο μαθηματικό τύπο της φυσικής, το E = mc2, με τον οποίο αποδεικνύει την ισοδυναμία μάζας ( m) και ενέργειας (Ε), αφού πρώτα εισήγαγε την υπόθεση ότι η ταχύτητα του φωτός (c) είναι σταθερή για κάθε παρατηρητή και συνήγαγε ότι τόσο ο χώρος και ο χρόνος εξαρτώνται από την κίνηση. Η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν απέδειξε την αδιάρρηκτη σύνδεση του χώρου και του χρόνου με την ύλη και την κίνησή της. Ανέτρεψε την αντίληψη που επικρατούσε προηγούμενα στη φυσική ότι τάχα ο χώρος ένα είδος ανεξάρτητου από την ύλη και αμετάβλητου κενού δοχείου μέσα στο οποίο έχουν εναποτεθεί τα υλικά σώματα, κι ότι ο χρόνος κυλάει πάντοτε ομοιόμορφα και η ροή του δεν εξαρτιέται από την κινούμενη ύλη.

Ο ίδιος μιλούσε για την θεωρία της σχετικότητας με χιούμορ: «Όταν είσαι με ένα όμορφο κορίτσι για δύο ώρες σου φαίνεται πως πέρασαν μόνο δύο λεπτά. Όταν κάθεσαι πάνω σε ένα αναμμένο κάρβουνο για δύο λεπτά σου φαίνεται πως πέρασαν δύο ώρες. Αυτό είναι η σχετικότητα», έγραψε κάποτε.

Ο Αϊνστάιν όμως δεν έμεινε εκεί. Με άλλες δύο εργασίες του την ίδια χρονιά ερμηνεύει το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο, διατυπώνοντας την κβαντική θεωρία για την διπλή φύση του φωτός. Η διαπίστωση, από τον Αϊνστάιν, ότι το φως δεν είναι ένα συνεχές φωτοηλεκτρικό κύμα αλλά πακέτα (κβάντα) ύλης –αργότερα ονομάστηκαν φωτόνια- πήγαινε κόντρα στην επικρατούσα άποψη της εποχής που στηρίζονταν από αυθεντίες της Φυσικής, όπως ο Μάξγουελ. Για αυτές του τις εργασίες, αλλά και για τη συνολικότερη προσφορά του στην επιστήμη, θα λάβει και το βραβείο Νόμπελ το 1921.

Αυτά ίσως να είναι λίγο πολύ γνωστά. Το επιστημονικό έργο του Αϊνστάιν είναι πλέον κοινά αποδεκτό και σεβαστό. Το περιοδικό ΤΙΜΕ μάλιστα τον ανέδειξε σε άνθρωπο του 20 ου αιώνα. Ωστόσο, αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι το μεγάλο φιλειρηνικό έργο του Αϊνστάιν, το οποίο δεν προβάλλεται από τα περισσότερα επιστημονικά περιοδικά που αυτή την εποχή κάνουν αφιερώματα στη ζωή του. Η συνεισφορά του στον τομέα της ειρήνης, της υπεράσπισης των δικαιωμάτων του ανθρώπου ακόμα και του Σοσιαλισμού είναι μεγάλη. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν δεν ήταν ένας επιστήμονας ξεκομμένος από το κοινωνικό περιβάλλον και από τις πολιτικές εξελίξεις. Ο ίδιος πάντα έλεγε ότι «η ζωή μου είναι διαιρεμένη μεταξύ εξισώσεων και πολιτικής».

Ο Αϊνστάιν ήταν πνεύμα ανήσυχο που δεν άντεχε την καταπίεση και την αδικία. Στα πρώτα χρόνια τις δεκαετίας του 1930, όταν άρχισε η άνοδος του Ναζισμού στη Γερμανία, ο Αϊνστάιν επισκέφτηκε τις ΗΠΑ και στη συνέχεια έμεινε εκεί κάνοντας τον δικό του αγώνα ενάντια στο Ναζισμό και την γενοκτονία των Εβραίων. Το 1937 συμμετείχε ενεργά στο κίνημα υποστήριξης της Ισπανικής Δημοκρατίας ενάντια στον Φράνκο. Για την κυβέρνηση των ΗΠΑ όμως πάντα ήταν ένα ξένο σώμα, ανεπιθύμητος, αφού από την πρώτη στιγμή ξεσκέπασε τον ρόλο της. Το 1932 η Woman Patriot Corp σε μια 16σέλιδη επιστολή της προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ζητάει την απέλαση του Αϊνστάιν γράφοντας χαρακτηριστικά: «Ούτε ο ίδιος ο Στάλιν δεν συμμετείχε σε τόσες αναρχοκομμουνιστικές ομάδες»! Ο ίδιος σε μια επιστολή του το 1942 γράφει: «Γιατί η Ουάσιγκτον διατηρεί σχέσεις με την φασιστική Ισπανία; Γιατί οι ΗΠΑ δεν βοηθάνε την Ρωσία στον αγώνα της; Αν ο Χίτλερ δεν ήταν τρελός θα ήταν ακόμα φίλος με του Δυτικούς».

Το Μάη του 1949 δύο οικονομολόγοι της Νέας Υόρκης, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ξεκίνησαν την έκδοση ενός Μαρξιστικού εντύπου με τίτλο « Monthly Review». Στο πρώτο τεύχος ο Αϊνστάιν υπογράφει ένα άρθρο με τίτλο «Γιατί Σοσιαλισμός;», όπου αναπτύσσει το δικό του όραμα για τον Σοσιαλισμό. Προβληματίζεται, διατυπώνει προτάσεις και ανησυχίες, αλλά πάνω από όλα ασκεί πολεμική στην σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία και κοινωνία. Μεταξύ άλλων γράφει: «Η οικονομική αναρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας, όπως υπάρχει σήμερα, είναι κατά τη γνώμη μου η πραγματική πηγή του κακού. Βλέπουμε μια τεράστια μάζα παραγωγών που πασχίζουν ακατάπαυτα να αφαιρέσουν ο ένας από τον άλλο τους καρπούς της συλλογικής εργασίας τους … Θεωρώ την παραμόρφωση των προσωπικοτήτων το μεγαλύτερο κακό του καπιταλισμού. Ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα πάσχει από αυτό το κακό … Είμαι πεπεισμένος ότι μόνο ένας δρόμος υπάρχει για να μπει τέλος σε όλο αυτό το κακό, η δημιουργία της σοσιαλιστικής οικονομίας με το αντίστοιχο σε αυτή σύστημα παιδείας, προσανατολισμένης σε κοινωνικούς σκοπούς. Σε μια τέτοια οικονομία η κοινωνία κατέχει τα μέσα παραγωγής και τα διαχειρίζεται με βάση το σχεδιασμό».

Η δράση του Αϊνστάιν το έβαλε στο στόχαστρο του FBI και του αντικομμουνιστή διευθυντή του FBI Έντγαρ Χούβερ. Όπως αποκαλύφθηκε το 1989, το FBΙ παρακολουθούσε τον Αϊνστάιν από το 1932 μέχρι το τέλος της ζωή του, όπου συμπληρώθηκαν σχεδόν 2.000 σελίδες με αναφορές για την δράση του. Το σπίτι του παρακολουθούνταν καθημερινά και οι τηλεφωνικές του επικοινωνίες υποκλέπτονταν συστηματικά.

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν πέθανε στις 18 Απρίλη του 1955 στο Νίου Τζέρσεϊ αναγνωρισμένος από ολόκληρη την κοινωνία για τη σημαντική του προσφορά στην επιστήμη.

Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Πορεία, τεύχος 23, Ιούνης 2005